Ở Việt Nam, đậu đen (hay còn gọi là đỗ đen) không chỉ là cây lương thực quen thuộc mà còn là một cây thuốc quý. Dạng cây thân thảo mọc hàng năm, thường đứng, có khi leo, toàn thân không có lông. Lá kép gồm 3 lá chét, lá giữa to và dài hơn các lá bên. Ðậu đen có hoa tím, quả hình dài, có hạt nhỏ hình trụ, màu đen, trồng ở Bắc Việt Nam.
Mục Lục
Thông tin sơ lược về cây đỗ đen
Loại cây này được xem như một nhóm giống cây trồng chỉ được trồng nhiều ở châu Phi và châu Á. Ðậu đen cùng với nhiều loại đậu khác được trồng, có màu sắc hoa, vỏ quả và hạt khác nhau nhưng đều cùng thuộc phân loài trên.
Ðậu đen được trồng phổ biến như Ðậu xanh. Trồng vào mùa hè, thời gian phát triển đến khi thu hoạch là khoảng 3 tháng. Hạt của loại cây này có vỏ đen, nhân trắng hoặc xanh (Ðậu đen xanh lòng). Trong đó loại xanh lòng thì dùng làm thuốc sẽ tốt hơn. Thu hoạch xong, phơi khô lấy hạt sẽ được bảo quản ở nơi khô ráo.
Tác dụng của cây đỗ đen
Ở miền bắc nước ta thường dùng để nấu chè hoặc xôi. Trong đông y, hạt đỗ đen được dùng để điều chế thuốc. Thường dùng trị phong nhiệt, (phát sốt, nhức đầu, sợ gió, hoặc trong ngực nóng khó chịu), làm thuốc bổ khí, chữa can thận hư yếu, suy nhược, thiếu máu. Là 1 trong những loại cây có khả năng làm thuốc giải độc. Dùng trong Ðông y để chế thuốc như nấu với Hà thủ ô, làm giảm độc, lại có tác dụng bổ thận.
Ngoài ra, đậu đen có công dụng chữa bệnh nhiệt đối với người ở xứ nóng trong mùa viêm nhiệt, nắng nóng, nên nhân dân ta thích dùng đậu này nấu chè ăn thường trong mùa nóng.
Các bài thuốc trị bệnh từ cây đỗ đen
- Chữa đau bụng dữ dội: Dùng đậu đen 50g sao cháy sắc với rượu uống hoặc sắc với nước rồi chế thêm rượu vào uống.
- Chữa lưng sườn đau nhức: Dùng Ðậu đen 200g ngâm rượu uống. Hoặc: Đậu đen 100g, giã dập, cho vào ít giấm xào cho nóng lên để âm ấm, đắp vào vùng lưng đau, có thể để qua đêm. Hay: đậu đen 50g, đuôi heo hoặc đuôi bò 1 cái. Hầm thật nhừ, ăn cả nước lẫn cái. Mỗi tuần ăn 2 – 3 lần, kết quả khá tốt.
- Chữa liệt dương, giảm khả năng tình dục, tai ù tai điếc do thận hư: Dùng Ðậu đen sao già, đổ rượu vào ngâm uống. Hoặc: Đậu đen 60g, thịt chó 500g, ninh nhừ làm thức ăn hàng ngày.
- Chữa hậu sinh đẻ bị trúng gió nguy cấp, hoặc tay chân tê cứng, chóng mặt, xây xẩm: Dùng Ðậu đen 300g sao cháy đến bốc khói, đổ vào 500ml rượu, ngâm qua 1 ngày, đem uống và đắp chăn cho ra mồ hôi. Hoặc: Đậu đen 50g, gà ác 1 con, hầm thật nhừ, ăn cả nước lẫn cái. Mỗi tuần ăn 2 lần, rất mau lại sức.
- Chữa bệnh tiểu đường do thận hư: Dùng Ðậu đen, Thiên hoa phấn, hai vị bằng nhau, tán nhỏ làm viên uống với nước sắc Ðậu đen làm thang.
- Trị mắt mờ ở người cao tuổi, nhìn không rõ, bị hoa mắt, chóng mặt: Đậu đen 100g, mè đen 100g. Sao khô, tán bột, trộn đều. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 2 thìa cà phê (8g). Uống lâu ngày, mắt dễ chịu hoặc đỡ mờ hơn.
- Đậu đen chữa di tinh, liệt dương, tay chân mỏi yếu, râu tóc bạc sớm: 50g đậu đen nấu nước rồi lấy nước đậu chưng cách thủy với 300g hà thủ ô đỏ trong 2 – 3 giờ, vớt ra để ráo phơi khô để dành dùng lâu, dùng dạng nước sắc mỗi ngày 15 – 20g hoặc đem tán bột, mỗi lần uống 5g.
- Trị phù thũng do thận hư yếu: Đậu đen 100g, rễ cỏ tranh 15g. Nấu với 1 lít nước, uống chia đều trong ngày. Có thể uống lâu dài cho đến khi khỏi bệnh.
- Trị chứng viêm gan: 100g đậu đen nấu lấy nước uống thường xuyên, có tác dụng giải được độc tố trong gan ra ngoài.
- Chữa ra mồ hôi nhiều do thể trạng suy nhược: Đậu đen 30g, phù tiểu mạch 30g, đại táo 15g, sắc uống trong ngày. Hoặc đậu đen 60g, hoàng kỳ 30g, sắc uống.
- Viêm da lở loét do nhiệt độc hoặc ngộ độc thuốc và thực phẩm: Đậu đen 30g, cam thảo sống 9g, sắc uống. Tiểu ra máu: đậu đen 30g, đậu xanh 30g, rễ cỏ tranh 30g, sắc uống.
- Làm giải rượu: Uống nước sắc đậu đen càng nhiều càng tốt.
- Giải khát, làm hết khô miệng ban đêm: Đậu đen 80g, lê 1 quả, đường phèn 30g, sắc lấy nước uống hằng ngày.
- Chữa phong thấp, gân co gối nhức, trong bụng nóng, đại tiện bón: Đậu đen ngâm nước, ủ cho mộng dài từ 2 – 3cm rồi phơi khô, rồi cho nửa lạng giấm vào trộn đều, sao vàng tán nhỏ. Mỗi lần uống 1 muỗng nhỏ với rượu trước khi ăn, ngày uống 2 – 3 lần, tác dụng rất hay.
- Chữa dị ứng, lở ngứa, mụn nhọt: Đậu đen sao nhỏ lửa đến khi ruột bên trong có màu vàng đậm, lấy 50 – 100g nấu uống trong ngày.
- Rối loạn tiền đình (hay bị chóng mặt): Đậu đen 30g, ngải cứu 45g, trứng gà 1 quả. Luộc 3 vị cho tới khi trứng chín. Ăn trứng, uống nước sắc.
Lưu ý khi dùng đỗ đen (đậu đen)
Đậu đen là loại hạt cứng nên thường được ngâm nước cho mềm trước khi nấu. Nuốt sống đậu đen thường có mùi vị khó nuốt, lại có thể nguy hiểm cho những người tiêu hoá kém, viêm loét dạ dày, hoặc trẻ nhỏ hạt đậu đi lạc đường thở gây ngạt. Vì thế chúng ta khi sử dụng có thể dùng các cách truyền thống như nấu chè, độn cơm, làm tương, làm bánh đều có thể miễn khi sử dụng cần dùng đậu đen toàn phần, cả vỏ đen bên ngoài. Nên ngâm đậu vào trong nước thường khoảng 32 độ C trong khoảng 22 giờ trước khi nấu để có thể đạt được hiệu quả tốt nhất.
Không nên ăn chung đậu đen với thịt bò: Thịt bò giàu chất sắt thường được dùng để bổ máu, nhưng khi ăn cùng đậu đen sắt sẽ bị giảm hấp thu một cách nghiêm trọng. Bởi lẽ trong đậu đen rất giàu chất xơ thô, to khiến giảm hấp thu sắt. Để tránh tình trạng này các chuyên gia khuyên bạn nên ăn 2 loại thực phẩm này cách nhau ít nhất 4 giờ.
Ngoài ra, những nhóm người sau nên lưu ý khi sử dụng đậu đen:
- người bị tiêu chảy, chân tay lạnh, viêm loét dạ dày, hành tá tràng: không nên uống quá nhiều nước đỗ đen vì có thể khiến bệnh nặng hơn
- người đang dùng các thực phẩm chứa canxi, kẽm hoặc sắt: đỗ đen sẽ làm giảm khả năng hấp thụ những chất này của người dùng
- người đang đói không nên dùng: vì có thể gây ra choáng váng, say, dị ứng, ảnh hưởng tới dạ dày
- uống qua nhiều nước đỗ đen trong thời gian dài có thể gây đau bụng, rối loạn tiêu hóa, giảm chức năng đường ruột, đau dạ dày, đại tràng.
